Ενετικά Τείχη Ηρακλείου Ηράκλειο

Ένα από τα ισχυρότερα οχυρωματικά έργα της Μεσογείου

Τα επιβλητικά τείχη της περιόδου της Ενετοκρατίας στο Ηράκλειο άρχισαν να κατασκευάζονται το 1462 και η οικοδόμησή τους διήρκεσε περισσότερα από 200 χρόνια, ως την άλωση του Χάνδακα από τους Οθωμανούς, το 1669. Σήμερα αποτελούν το καλύτερα διατηρημένο οχυρωματικό έργο της Μεσογείου, καθώς οι Ενετοί ανέπτυξαν και υλοποίησαν την πιο εξελιγμένη εκδοχή της οχυρωματικής τέχνης της εποχής τους.

Μάλιστα τα τείχη αποδείχτηκαν τόσο ισχυρά, ώστε παρέμειναν αλώβητα αντέχοντας την εικοσαετή πολιορκία του στρατού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο οποίος εκείνη την περίοδο θεωρούνταν ένας από τους ισχυρότερους του κόσμου. Στην πραγματικότητα το Ηράκλειο (τότε Χάνδακας) δε θα είχε πέσει ποτέ χωρίς την προδοσία του A. Barozzi, που οδήγησε στην παράδοση της πόλης.

Η μορφή των τειχών του Χάνδακα οφείλεται σε πρωτοποριακό σχεδιασμό των Ενετών μηχανικών του 16ου αιώνα. Και αυτό διότι η ανάπτυξη της πολεμικής τεχνολογίας της εποχής με την εισαγωγή της χρήσης πυροβόλων όπλων, επέβαλε την τροποποίηση του σχεδιασμού έχοντας ως αποτέλεσμα την κατακόρυφη ισχυροποίηση των οχυρώσεων.

Τα αρχιτεκτονικά και μηχανικά στοιχεία των Ενετικών τειχών του Ηρακλείου

Ο οχυρωματικός περίβολος, συνολικού μήκους 7 χλμ., έχει σχήμα τριγώνου, με τη βάση προς τη θάλασσα, και αποτελεί ουσιαστικά ένα τεράστιο ανάχωμα. Η αφαίρεση του εδάφους σε μεγάλο βάθος περιμετρικά του περιβόλου δημιούργησε την τάφρο που περιβάλλει από ξηράς την οχύρωση. Ενώ το χώμα που αφαιρέθηκε από την τάφρο χρησιμοποιήθηκε στη δημιουργία ενός ψηλού αναχώματος με κεκλιμένη εξωτερική κλίση (scarpa), η οποία επενδύθηκε με μικρούς πελεκημένους ασβεστόλιθους.

Η διάταξη αυτή αποσκοπούσε στην καλύτερη απόσβεση των βολών των πυροβόλων και στη μεγαλύτερη στατική επάρκεια. Δυστυχώς όμως, το χώμα στο εσωτερικό του αναχώματος δε συμπιέστηκε αρκετά, με αποτέλεσμα να παρουσιάζονται σήμερα αρκετά στατικά προβλήματα.

Η ένωση της σκάρπας (κεκλιμένη εξωτερική κλίση) με το παραπέτο τονιζόταν με μια λιθόχτιστη προεξοχή (cordone). Ωστόσο, η μεγάλη καινοτομία στον σχεδιασμό του τείχους του Χάνδακα ήταν το σύστημα των προμαχώνων και αντιπρομαχώνων που κάλυπτε το χερσαίο τμήμα.

Υπήρχαν συνολικά επτά προμαχώνες (Sabbionera, Vitturi, Ιησού, Martinengo, Βηθλεέμ, Παντοκράτορα και Αγίου Ανδρέα) που προεξείχαν από το τείχος ανά αποστάσεις και ήταν καρδιόσχημοι στη μορφή. Κάθε προμαχώνας ενωνόταν με το τείχος με ένα λαιμό που διέθετε σε κάθε του πλευρά σε χαμηλότερο επίπεδο, με δύο θυρίδες για τα πυροβόλα.

Το πυροβόλο της εσωτερικής θυρίδας έβαλε πλάγια και σε απόσταση, ενώ εκείνο της εξωτερικής κάλυπτε την περιοχή μπροστά στα τείχη. Για την καλύτερη εποπτεία της περιοχής, διαμορφώθηκαν επιπρομαχώνες σε μορφή κόλουρης πυραμίδας. Μια κεκλιμένη δίοδος χρησίμευε στη μεταφορά των πυροβόλων από το επίπεδο του εδάφους ως τις πλατείες και τους επιπρομαχώνες.

Οι πύλες του φρουρίου που συνολικά ήταν τέσσερις (του Μώλου, του Αγίου Γεωργίου ή Λαζαρέτου, του Ιησού και του Παντοκράτορα), υπήρξαν παλαιότερα το πιο ευαίσθητο σημείο των τειχών, ενώ στη συνέχεια τοποθετήθηκαν στο εσωτερικό των προμαχώνων. Το καρδιόσχημο σχήμα των προμαχώνων προσέφερε καλύτερη αντίσταση στις επιθέσεις με πυροβόλα όπλα και δυσκόλευε σημαντικά την κατά μέτωπο επίθεση του στρατού των πολιορκητών.

Το μεγάλο βάθος της τάφρου εγκλώβιζε τον εχθρό που ήταν υποχρεωμένος να εισέλθει στο εσωτερικό της για να προσεγγίσει το τείχος και η μορφή των προμαχώνων,  εξανάγκαζε τον εχθρό να συγκεντρώνεται στο χώρο ανάμεσα στα τμήματα των προμαχώνων, όπου ήταν απροστάτευτος από τις βολές των πυροβόλων που βρίσκονταν χαμηλότερα.

Ταυτόχρονα, οι αντιπρομαχώνες εμπόδιζαν τις βολές των πυροβόλων του εχθρού προς το τείχος. Η τάφρος του Χάνδακα δεν είχε ποτέ νερό και ο ρόλος της στην αμυντική προστασία της πόλης, όπως περιγράφηκε πιο πάνω, αποτελεί σοβαρή ένδειξη ότι πιθανότατα δεν προοριζόταν για κάτι τέτοιο.